Chryzantema Zawadzkiego
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
chryzantema Zawadzkiego | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Chrysanthemum zawadskii Herbich Addit. Fl. Galic. 1831[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Chryzantema Zawadzkiego, złocień Zawadzkiego[4] (Chrysanthemum zawadskii Herbich) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Chryzantema Zawadzkiego jest szeroko rozprzestrzeniona na wschód od Uralu. Występuje na Syberii, w Mongolii oraz w północnych Chinach i Korei. W Europie znana jest tylko w polskich i słowackich Pieninach. Występuje tylko na niedużym ich obszarze w Pieninach Właściwych od brzegów Dunajca po szczyt Trzech Koron, na wysokości 430–982 m, oraz rzadko w Pieninach Spiskich. Zwarty jej zasięg ciągnie się od Bystrzyka po wschodnie zbocza Podskalniej Góry. Stanowisko na Bystrzyku pod względem geologicznym i botanicznym zaliczane jest do Pienin Właściwych. Poza tym występuje na oderwanym stanowisku na Macelowej Górze. W XIX wieku występowała także na Szafranówce i Łaźnych Skałach w Małych Pieninach, ale na tych stanowiskach wyginęła[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Wysokość do 60 cm, cała roślina jest aromatycznie, przyjemnie pachnąca[5]
- Łodyga
- Wzniesiona lub podnosząca się, słabo ulistniona, często czerwonawo nabiegła, pod kwiatostanem bez liści[5]. Pod ziemią występuje kłącze[6].
- Liście
- Szarozielone. Liście różyczkowe i dolne liście łodygowe osadzone na wąsko oskrzydlonych ogonkach dłuższych od blaszki liściowej. Są zazwyczaj 2-krotnie pierzastosieczne. Blaszki liściowe w zarysie jajowate, o klinowatej nasadzie, z 2-3 oddalonymi od siebie odcinkami, z których każdy podzielony jest na 2-3 równowąskie łatki. Środkowe i górne liście łodygowe w kierunku ku górze wyrastają na coraz krótszych ogonkach, te najwyższe są siedzące. Są też coraz mniejsze i słabiej podzielone[6].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki średnicy do 6 cm, wyrastające pojedynczo na szczycie łodygi lub jej odgałęzień. Brzeżne kwiaty języczkowe są białe lub różowofioletowe, środkowe kwiaty rurkowe są żółte. Wewnętrzne łuski okrywy koszyczka prześwitujące[5].
- Owoc
- Ciemnobrunatne niełupki o długości do 2 mm, bez skrzydełek[5]/.
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina. Kwitnie od lipca do września. Siedlisko: wapienne skały, piargi i kamieniste zbocza, na zasadowych lub obojętnych rędzinach. Występuje w populacjach liczących do kilkuset osobników[6]. Gatunek charakterystyczny dla Ass.Dendranthemo-Seslerietum[7]. Populacje pienińskie są heksaploidami. Liczba chromosomów 2n = 54[5].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Chroni ją także Konwencja Berneńska. Została umieszczona w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin oraz na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[8][9]. Gatunek nie jest zagrożony, gdyż występuje na chronionych obszarach Pienińskiego Parku Narodowego. Jest uprawiany także w Pawilonie Pienińskiego Parku Narodowego w Sromowcach Niżnych oraz przy budynku Dyrekcji Pienińskiego Parku Narodowego w Krościenku[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-09] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.